Gazeta Podatkowa nr 94 (1448) z dnia 23.11.2017

Świadczenia rodzinne po przekroczeniu progu dochodowego

Prawo do niektórych świadczeń rodzinnych uzależnione jest od spełnienia kryterium dochodowego. Brany jest wówczas pod uwagę dochód rodziny osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, z zastrzeżeniem dotyczącym uzyskania lub utraty dochodu. Przekroczenie ustalonych progów dochodowych z założenia skutkuje odmową przyznania świadczenia, choć istnieją pewne odstępstwa od tej reguły.

W koszyku świadczeń rodzinnych znajdują się takie, które przyznawane są wyłącznie po spełnieniu kryterium dochodowego. Chodzi tu o:

• zasiłek rodzinny oraz dodatki do tego świadczenia,
   
• specjalny zasiłek opiekuńczy oraz
   
• jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka, zwaną becikowym.

Dlatego też przyznawane są one, z wyjątkiem jednorazowej zapomogi, na 12-miesięczne okresy zasiłkowe, obejmujące okres od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego.

Kryterium dochodowe

» Zasiłek rodzinny

Świadczenie to ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka. Przysługuje wraz z różnego rodzaju dodatkami, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza określonej przez ustawodawcę kwoty. W obecnym, podobnie jak w poprzednim okresie zasiłkowym, ta graniczna kwota dochodów wynosi odpowiednio:

• 674 zł lub
   
• 764 zł - gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Wyższe od dopuszczalnych dochody nie zawsze jednak skutkują odmową prawa do zasiłku rodzinnego i stosownych dodatków.

Jeśli bowiem dochód rodziny przekracza obowiązującą daną rodzinę kwotę graniczną, pomnożoną przez liczbę członków tej rodziny, o kwotę nie wyższą niż łączna kwota zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami przysługującymi tej rodzinie w okresie zasiłkowym, na który jest ustalane prawo do tych świadczeń, zasiłek rodzinny wraz z dodatkami przysługuje, choć w zmniejszonej wysokości. W takim przypadku kwotę należnego zasiłku rodzinnego i dodatków do tego świadczenia oblicza się jako różnicę między łączną kwotą zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami (przysługującymi w okresie zasiłkowym) a kwotą, o którą został przekroczony dochód rodziny. Z tym zastrzeżeniem, że w przypadku gdy wysokość zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami przysługująca danej rodzinie po zmniejszeniu w związku z przekroczeniem obowiązującego progu dochodowego okaże się niższa od 20 zł, świadczenia te nie przysługują.

Wspomnianą wcześniej łączną kwotę zasiłków rodzinnych wraz z dodatkami stanowi suma przysługujących danej rodzinie w danym okresie zasiłkowym:

• zasiłków rodzinnych podzielonych przez liczbę miesięcy, na które danej rodzinie jest ustalane prawo do tych zasiłków,
   
• dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu:
   
• opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego,
   
• samotnego wychowywania dziecka,
   
• wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej oraz
   
• kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego,

podzielonych przez liczbę miesięcy, na które danej rodzinie jest ustalane prawo do tych dodatków,

• dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu:
   
• urodzenia dziecka,
   
• rozpoczęcia roku szkolnego,
   
• podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania,

podzielonych przez 12.

Ta tzw. zasada "Złotówka za złotówkę" ma odpowiednie zastosowanie przy ustalaniu wysokości świadczeń rodzinnych należnych osobie uczącej się.

Kwestie te reguluje art. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Stosownie zmniejszone zasiłki rodzinne wraz z dodatkami wypłacane są jedynie wówczas, gdy ich łączna kwota wynosi co najmniej 20 zł.

» Specjalny zasiłek opiekuńczy

Świadczenie to przewidziane jest dla osób, które nie podejmują albo rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania stałej opieki nad niepełnosprawną osobą (np. małżonkiem). Przysługuje na zasadach określonych w art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych, a więc m.in. jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty przyjmowanej do ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności, tj. obecnie 764 zł.

Przy czym i w tym przypadku ustawodawca przewidział pewne odstępstwo od tej reguły. Jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę przekracza kwotę uprawniającą daną osobę do specjalnego zasiłku opiekuńczego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany (tj. obecnie 95 zł), specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, o ile przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. Przekroczenie dochodu w kolejnym roku kalendarzowym skutkować jednak będzie odmową prawa do tego świadczenia.

» Becikowe

Ta jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się żywego dziecka przysługuje matce lub ojcu, albo opiekunowi prawnemu lub faktycznemu dziecka, po spełnieniu warunków określonych w art. 15b ustawy o świadczeniach rodzinnych, w tym m.in. jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1.922 zł. Tym razem nie przewidziano wyjątków od tej reguły, choć w razie gdy kryterium dochodowe nie zostało spełnione w danym okresie zasiłkowym, można starać się o to świadczenie w kolejnym okresie, o ile stosowny wniosek zostanie złożony w terminie 12 miesięcy od dnia:

• narodzin dziecka lub
   
• objęcia opieką albo przysposobienia dziecka nie później niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia - w przypadku gdy wniosek dotyczy dziecka objętego opieką prawną, opieką faktyczną albo dziecka przysposobionego.

Pojęcie dochodu

W każdym z wymienionych przypadków chodzi odpowiednio o przeciętny miesięczny dochód:

• wszystkich członków rodziny lub osoby uczącej się,
   
• rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki,

osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, z uwzględnieniem dochodu uzyskanego i wyłączeniem dochodu utraconego.

Co należy rozumieć pod pojęciem dochodu, kogo uznaje się za osobę uczącą się oraz za członka rodziny, a także jakie okoliczności uznawane są za uzyskanie i utratę dochodu, określa odpowiednio art. 3 pkt 1-3, 13, 16, 23 i 24 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Zmiana sytuacji finansowej rodziny

Przy ustalaniu prawa do świadczenia oraz jego weryfikacji brana jest pod uwagę zmiana sytuacji finansowej rodziny/osoby uczącej się.

W przypadku utraty dochodu przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy lub po tym roku, ustalając ich dochód, nie uwzględnia się dochodu utraconego.

Natomiast w przypadku uzyskania dochodu przez wskazane wyżej osoby:

• w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy - ustalając dochód członka rodziny, osoby uczącej się lub dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, osiągnięty w tym roku dochód dzieli się przez liczbę miesięcy, w których dochód ten był uzyskiwany,
   
• po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy - dochód ich ustala się na podstawie dochodu członka rodziny, dochodu osoby uczącej się lub dochodu dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, powiększonego o kwotę osiągniętego dochodu za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu,

jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w okresie, na który ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń rodzinnych.

Nowością stosowaną od obecnego okresu zasiłkowego, który rozpoczął się z dniem 1 listopada 2017 r., jest zasada określona w art. 5 ust. 4c ustawy o świadczeniach rodzinnych, ograniczająca uwzględnianie przepisów o utracie i uzyskaniu dochodu. Nie stosuje się ich do dochodu z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej i dochodu z tytułu wyrejestrowania lub rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej, jeżeli członek rodziny, osoba ucząca się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego utracili dochód z tych tytułów i w okresie 3 miesięcy, licząc od dnia utraty dochodu, uzyskali dochód u tego samego pracodawcy lub zleceniodawcy, lub zamawiającego dzieło albo ponownie rozpoczęli pozarolniczą działalność gospodarczą.

Przeliczenie świadczeń

W przypadku gdy po ustaleniu uprawnień do danego świadczenia, nastąpi zmiana w liczbie członków rodziny, uzyskanie dochodu albo inna zmiana mająca wpływ na prawo do świadczeń rodzinnych, w tym na wysokość otrzymywanych świadczeń, osoba uprawniona jest zobowiązana do niezwłocznego powiadomienia o tym organu właściwego wypłacającego świadczenia rodzinne (art. 25 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych).

W wyniku ponownego ustalenia prawa do świadczeń oraz ich wysokości może bowiem okazać się, że np.: przyznane wcześniej świadczenia już nie przysługują lub są należne w niższej wysokości.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1952)