Gazeta Podatkowa nr 36 (1702) z dnia 4.05.2020

Świadczenia opiekuńcze wobec zachowania ważności orzeczeń o niepełnosprawności

W katalogu świadczeń rodzinnych znajdują się świadczenia opiekuńcze. Prawo do nich ustalane jest m.in. w oparciu o orzeczenie o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności, stanowiące jedno z kryteriów przy ocenie czy osoba ubiegająca się o dane świadczenie spełnia warunki do jego otrzymania. Odpowiednie znaczenie ma również data ważności takiego orzeczenia. Przeciwdziałając COVID-19 ustawodawca określił konkretne zasady związane z zachowaniem ważności tych orzeczeń, co może mieć wpływ na świadczenia opiekuńcze.

Świadczenia opiekuńcze

Do świadczeń opiekuńczych należy zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy, świadczenie pielęgnacyjne. Warunki nabywania prawa do nich regulują odpowiednio art. 16, art. 16a i art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 111 ze zm.).

Prawo do świadczeń rodzinnych ustalane jest przez organ właściwy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego, który trwa od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Tak wynika z art. 24 ust. 2 oraz art. 3 pkt 10 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Ta fundamentalna zasada nie jest jednak stosowana do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności. W jego bowiem przypadku istnieje możliwość ustalenia do niego prawa począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, pod warunkiem, że wniosek o ustalenie prawa do świadczenia zostanie złożony w w okresie 3 miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych).

Przy ustalaniu prawa do świadczeń opiekuńczych znaczenie ma również termin ważności orzeczenia o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności (patrz tabela).

Zachowanie ważności orzeczeń

Orzeczenie o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności stanowiące podstawę do ustalania prawa i wypłaty świadczeń opiekuńczych wydawane są w oparciu o ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Mając na uwadze przeciwdziałanie COVID-19, ustawodawca uregulował kwestie związane z wydanymi wymienionymi orzeczeniami na czas określony, których ważność upłynęła albo upływa w ściśle określonym przez ustawodawcę czasie (patrz ramka). Ten wyjątkowy tryb zachowania ważności orzeczeń określony został w art. 15h ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19... (Dz. U. z 2020 r. poz. 374 ze zm.), zwanej specustawą w sprawie COVID-19. Przepis ten dodany został ustawą o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, i innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r. poz. 568).

Znaczenie zachowania ważności orzeczeń

Na etapie prac legislacyjnych zwrócono uwagę, że orzeczenie pozwala korzystać z szeregu form pomocy i uprawnień, do których należą m.in. świadczenia rodzinne. Ponadto projektodawca podkreślał, że w przypadku, w którym osoba wnioskująca o wydanie orzeczenia nie uzyska orzeczenia jako dokumentu potwierdzającego jej niepełnosprawność, traci prawo do wielu ulg, uprawień i świadczeń pieniężnych, tym samym nie będzie mogła również korzystać z różnych form rehabilitacji. Przerwanie ciągłości procesu orzekania oraz znaczny okres oczekiwania na wydanie orzeczenia mógłby zatem wywołać wiele negatywnych skutków m.in. dla osób niepełnosprawnych.

Mając na względzie powyższe okoliczności projektodawcy proponowali zachowanie ważności omawianych orzeczeń wskazując ich maksymalny termin. Zaznaczyli przy tym, że jeśli w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 zostaną wprowadzone przepisy mające na celu przedłużenie czasowe ważności orzeczeń, niezbędne wydaje się także wprowadzenie regulacji wprost wskazujących sposób postępowania ze świadczeniami przyznanymi z pomocy społecznej w związku z tymi orzeczeniami o niepełnosprawności.

Z zaproponowanego rozwiązania wynika jednak jedynie, że z przyczyn związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 przyznawanie lub aktualizacja prawa do:

• świadczeń opiekuńczych, o których mowa w ustawie o świadczeniach rodzinnych oraz
   
• zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów,

w szczególności osobie, która została poddana kwarantannie w związku z podejrzeniem o zakażenie lub o chorobę zakaźną, nie wymaga przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego, a ustalenie sprawowania opieki może nastąpić w szczególności na podstawie:

• rozmowy telefonicznej z pracownikiem socjalnym oraz
   
• dokumentów lub oświadczeń, a także ich kopii, w tym elektronicznych, uzyskanych od osoby ubiegającej się o świadczenie lub je otrzymującej lub od członków jej rodziny.

Stanowi o tym art. 15o ust. 2 specustawy w sprawie COVID-19.

Trudno wywnioskować, czy przepis ten pozwoli organowi właściwemu na przedłużenie o odpowiedni okres przyznanych świadczeń opiekuńczych. Jest on jednak jedynym regulującym kwestie związane ze świadczeniami opiekuńczymi. Wydaje się, że powinno tak się stać, jeśli nie w oparciu o ten przepis to o inne regulacje, w szczególności przy uwzględnieniu celu, jakiemu ma służyć zachowanie ważności orzeczeń w dobie przeciwdziałania COVID-19.

Orzeczenia związane z niepełnosprawnością pozwalają korzystać ze świadczeń opiekuńczych.