Sposób ubiegania się o zasiłek opiekuńczy

Jednym ze świadczeń należnych z ubezpieczenia chorobowego jest zasiłek opiekuńczy. W celu uzyskania do niego prawa konieczne jest wystąpienie do płatnika składek lub ZUS ze stosownym wnioskiem. Przy czym ubezpieczeni mają do wyboru jeden z dwóch opracowanych przez organ rentowy formularzy, w zależności od tego, nad kim sprawowana jest opieka.

Opieka nad bliskim

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

dzieckiem:

zdrowym w wieku do ukończenia 8 lat lub - w przypadku dziecka niepełnosprawnego (patrz ramka) - 18 lat, we wskazanych przez ustawodawcę okolicznościach,
chorym w wieku do ukończenia 14 lat lub - w przypadku dziecka niepełnosprawnego - 18 lat, albo

innym chorym członkiem rodziny.

Kwestię tę reguluje art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2021 r. poz. 1133), zwanej ustawą zasiłkową, który jednocześnie precyzuje, kogo uznaje się tu za dziecko, a kogo za innego członka rodziny (patrz ramka).

Świadczenie na wniosek

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, którzy mogą zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Jedyny wyjątek od tej zasady, określonej w art. 34 ustawy zasiłkowej, przewidziano w przypadku opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Ponadto ustawodawca wprowadził (w art. 33 ustawy zasiłkowej) limit należnego zasiłku opiekuńczego, wynoszący odpowiednio 60, 30 lub 14 dni oraz łącznie 60 lub 30 dni w roku kalendarzowym, niezależnie od liczby:

osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz
dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

Powstanie okoliczności uprawniającej do zasiłku opiekuńczego (np. choroba dziecka lub innego członka rodziny, albo małżonka/rodzica dziecka stale opiekującego się dzieckiem lub też nieprzewidziane zamknięcie placówki, do której uczęszcza dziecko) nie zawsze daje możliwość skorzystania z tego świadczenia.

O tym, czy i ewentualnie za jaki okres zasiłek opiekuńczy miałby być przyznany, decyduje w pierwszej kolejności sam ubezpieczony, poprzez złożenie stosownego wniosku. Wniosek ten powinien zawierać dane określone w załączniku nr 6 do rozporządzenia MRPiPS w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków (Dz. U. z 2017 r. poz. 87), o czym mowa w § 27 tego rozporządzenia. Oprócz danych dotyczących ubezpieczonego oraz dziecka lub innego członka rodziny, nad którym sprawowana jest opieka, należy zatem we wniosku wpisać m.in.:

okres, za który wnioskodawca ubiega się o zasiłek opiekuńczy,
czy we wskazanym okresie jest inny domownik, mogący zapewnić opiekę osobie jej wymagającej,
czy i ewentualnie za ile dni w bieżącym roku kalendarzowym wypłacono już zasiłek opiekuńczy:

ubezpieczonemu z tytułu poprzedniego ubezpieczenia oraz
innym członkom rodziny.

W oparciu o te dane płatnik zasiłku ustali czy i ewentualnie za jakie dni zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu.

Dwa formularze wniosku

ZUS dla ułatwienia sam opracowuje formularze wymaganych dla celów świadczeniowych wniosków, zaświadczeń i oświadczeń. Przy czym dla wniosku o zasiłek opiekuńczy przewidział dwa odrębne formularze, do wyboru w zależności od tego, nad kim sprawowana jest opieka, tj. druk:

Z-15A - Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem lub
Z-15B - Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny.

Przy wyborze właściwego formularza należy kierować się definicją dziecka i innego członka rodziny, choć z pewnym zastrzeżeniem. Otóż, mimo że dziecko w wieku powyżej 14 lat jest dla celów ustalenia uprawnień do zasiłku opiekuńczego traktowane jako inny członek rodziny (patrz ramka), to w razie jego choroby ubezpieczony sprawujący nad nim opiekę, powinien skorzystać z formularza wniosku o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem (patrz tabela).

Dodatkowe dokumenty

Sam wniosek nie zawsze jednak wystarczy. Niekiedy należy do niego załączyć dodatkowe dokumenty. Szczegóły w tym zakresie zostały określone w:

art. 53 ust. 1 ustawy zasiłkowej,
§ 2 i § 28-30 przywołanego wcześniej rozporządzenia oraz
§ 7 ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz. U. z 2021 r. poz. 861 ze zm.).

Dobór formularza wniosku o zasiłek opiekuńczy w zależności od tego, nad kim sprawowana jest opieka

Formularz wniosku

Z-15A

Z-15B

Pełna nazwa wniosku

Wniosek o zasiłek opiekuńczy z powodu sprawowania opieki nad

dzieckiem

chorym członkiem rodziny

Zastosowanie wniosku¹

Wniosek ten powinien wypełnić i przedłożyć (płatnikowi składek lub ZUS) ubezpieczony, który:

jest rodzicem i ubiega się o wypłatę zasiłku opiekuńczego z powodu sprawowania opieki nad:

•	zdrowym dzieckiem do lat 8,
•	chorym dzieckiem²,
•	dzieckiem niepełnosprawnym do 18 lat lub

jest rodzicem lub członkiem rodziny dziecka i ubiega się o wypłatę zasiłku opiekuńczego w dodatkowym wymiarze, o którym mowa w art. 32a ustawy zasiłkowej³.

ubiega się o wypłatę zasiłku opiekuńczego z powodu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny innym niż dziecko.
Za takiego członka rodziny uznaje się tu: rodzica dziecka, małżonka, ojczyma/macochę, rodzica adopcyjnego, teścia/teściową, dziadka/babcię, wnuka/wnuczkę, brata/siostrę.

¹	Zgodnie z zawartym we wniosku pouczeniem.
²	Jeżeli dziecko ma powyżej 14 lat, we wniosku Z-15A należy wypełnić pkt 3 oświadczenia, dotyczący pozostawania z nim we wspólnym gospodarstwie domowym.
³	Chodzi tu o opiekę sprawowaną nad dzieckiem nowo narodzonym w okresie do 8 tygodni po porodzie, jeżeli ubezpieczona matka dziecka przed upływem 8 tygodni po porodzie przebywa w szpitalu, legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo porzuciła dziecko. W tym przypadku we wniosku Z-15A ubezpieczony powinien podać tylko okres sprawowania opieki, dane swoje i dziecka oraz wypełnić pkt 1 sekcji "Oświadczam, że".

Członkowie rodziny, nad którymi opieka uprawnia ubezpieczonego do zasiłku opiekuńczego:

dzieci - za takie uznaje się tu dzieci:

-	własne ubezpieczonego lub jego małżonka,
-	przysposobione, a także
-	przyjęte na wychowanie i utrzymanie,

inni członkowie rodziny - chodzi tu o:

-	rodziców, teściów, ojczyma/macochę,
-	rodzica dziecka,
-	dziadków,
-	wnuki,
-	rodzeństwo oraz
-	dzieci, o których mowa wyżej, w wieku powyżej 14 lat,

jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki,

dzieci niepełnosprawne - do takich zaliczają się dzieci legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.